ABHAZ EDEBİYATININ İLK YAZARI

Tatlustan Tabul Abaza edebiyatının kurucusu, Abaza folklorunu ilk derleyen ve yayımlayan kişidir. Çerkes ve Abaza dilleri ve edebiyatları konusunda ilk okuma ve ders kitaplarının yazarıdır. Abaza alfabesinin hazırlanmasında önemli rol oynadı. Halkının aydınlanması, yazısının olması, büyük bir kültüre ve edebiyata sahip olması için mücadele etti. Büyük bir manevi güce sahipti ve insan sevgisiyle doluydu.


1879’da, bugünkü Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti sınırları içinde bulunan Elburgan köyünde doğdu. Babasının adı Zekeriy’di. Medreseyi bitirdi ve Kuzey Osetya’daki Ardon din okuluna girdi. Fakat oradan ayrıldı ve eğitimini de tamamlamadı. 1914 yılında Elburgan’daki ilkokula öğretmen olarak atandı. Ertesi yıl Teberda’da yapılan Batalpaşinsk bölgesi öğretmenler toplantısında sadece erkek çocuklara değil, kız çocuklara da okuma yazma öğretilmesi, Arapçanın yanında Rusça eğitim de verilmesi görüşünü savundu. Bu yüzden öğretmenlikten uzaklaştırıldı.


1920 yılında, Sovyet iktidarı kurulduğu dönemde Tabul yeniden Elburgan ilkokulu öğretmenliğine atandı. 1924’te Arap harflerine dayalı Çerkes alfabesini hazırladı, ilk Çerkesçe okuma ve ders kitaplarını çıkardı, Çerkes gazetesiyle işbirliği içinde çalıştı. 1926’da Calduz adlı öyküsü yayımlandı. 1929’da Çerkesçe piyeslerin, tiyatro oyunlarının ve şiirlerin yer aldığı Zuli adlı toplu eseri çıktı.


Otuzlu yıllar Tatlustan Tabul’un yaşamındaki en verimli yıllardı. Hazırladığı Abaza alfabesi 1933’ten 1936’ya kadar kullanıldı. Rusça okul kitaplarından yararlanarak kendisi veya diğer yazarlarla birlikte dokuz okuma öğrenme kitabı (bukvar), Abazaca dilbilgisi kitabı, okuma kitapları hazırladı. Bunlardan bir kısmı o dört yılda yedi kez tekrar basıldı. Ders kitaplarında çeviri ve uyarlama öyküler kadar kendi eserleri, Abaza sözlü halk sanatının ürünleri de yer alıyordu. Okul kitapları üzerindeki çalışmasını, Çerkessk Pedagoji Yüksek Okulu’ndaki öğretmenlik faaliyetiyle birlikte yürütüyordu.


Tatlustan Tabul’un eğitim ve edebiyat çalışmaları 1937’de kesintiye uğradı. Abaza dilini yozlaştırdığı ve Türkiye adına casusluk yaptığı suçlamalarıyla tutuklandı. Ağır işkence ve aşağılanmalara maruz kalarak iki yılını Çerkessk hapishanesinde geçirdi. N.İ.Yejov’un (Stalin döneminde SSCB başbakanı) ağır suçları ortaya çıktıktan sonra suçsuz bulunarak serbest bırakıldı.


Büyük Anayurt Savaşı’nı (İkinci Dünya Savaşı-Ç.N.) büyük, kişisel bir felaket olarak kabul etti ve bu yüzden uzun süre acı çekti. Bölge, Alman işgali altında bulunduğu sırada ona dini faaliyetleri canlandırması teklifi yapıldı. Buna eski bir Abaza atasözüyle cevap verdi: “Dışarı atılan külü tekrar eve getirsen de artık ısıtmaz”.


Savaş bittiğinde ve ulusal gazete ilk sayısını çıkardığında, sabah redaksiyona koştu ve sanki bu onun kişisel bayramıymış gibi çalışanları kucaklayarak kutladı. Elinde gazeteyle Pedagoji Yüksek Okulu’nu, halk eğitim merkezini, matbaayı dolaştı, çalışanların ellerini sıktı, sevincini onlarla paylaştı.


İleri yaşına rağmen Tatlustan Tabul savaş yüzünden kesintiye uğrayan, Abaza çocukları için ders kitapları hazırlanması ve basılması işine aktif olarak katılmaya başladı. Çalışma azmi hayret vericiydi. Kısa sürede, Rusçadan çevirerek ve folklora dayalı kendi edebi eserlerini de katarak hacimli birkaç ders ve okuma kitabı yayımladı.


1951 yılında Çerkessk Bilimsel Araştırma Enstitüsü’nde çalışıyordu. Aralarında Abaza Bilmeceleri ve Atasözleri de olmak üzere birkaç bilimsel çalışmayı yayına hazırladı. Tatlustan Tabul sözlü halk sanatını tutkuyla seviyor, biliyor ve mükemmel şekilde kullanıyordu. 1947’de ilk Abaza masalları seçkisini, 1955’te de K.Şakrıl ile birlikte bir diğerini yayımladı. Bu, Tabul’un Abaza kültürüne yaptığı son katkıydı; ertesi yıl yaşama veda etti.


Tatlustan Tabul’u yakından tanıyan ve anılarında ona oldukça geniş yer ayıran yazar Jır Hamid, Güneşle Uyananlar adlı eserinde şunları yazıyordu:


“19 Şubat 1956’da Abaza halkı ve edebiyatı büyük bir acı yaşadı. Halkın ve dilinin koruyucusu, edebiyatın kurulması, yükselmesi ve gelişmesi için yaşamını adayan, halkın öğretmeni, müjdecisi Tatlustan Tabul’umuz öldü...


Şubat her zamanki gibi soğuktu; insanın yüzünü yakan, dondurucu bir rüzgar esiyordu... Tatsultan Tabul’un naaşını uğurlayanlar yürekleri acıyla dolu, başları önlerinde Elburgan sokaklarından geçtiler...”


Tabul’un bıraktığı geniş ve çok yönlü sanat mirasından sadece temel olanları, daha çok edebiyatla ilgili olan çalışmalarını aşağıda veriyoruz:


Zuli; Piyesler, Şiirler, Şarkılar. Batalpaşinsk, 1929, 55 s., Çerkesçe.


Guka; Öykü//Tabul T. İlkokullar için okuma kitabı, Bölüm I. Üçüncü öğretim yılı için.- Sulimov, 1934, s.5-8. Abazaca.


Calduz; Öykü//Tabul T. İlkokullar için okuma kitabı, Bölüm I. Üçüncü öğretim yılı için.- Sulimov, 1934, s.23-26. Abazaca.


Beyazların Köyümüzde Yaptıkları; Öykü//Tabul T. İlkokullar için okuma kitabı. Üçüncü öğretim yılı için.- Sulimov, 1934, s.26-27. Abazaca.


Fatimat; Öykü//Tabul T. İlkokullar için okuma kitabı. Bölüm I. Üçüncü öğretim yılı için.- Sulimov, 1934, s.28-31. Abazaca.


Gulya ve Fatimat; Şarkı//Tabul T., Kuc U. İlkokullar için okuma kitabı. Bölüm I. Üçüncü öğretim yılı için.- Sulimov, 1936, s.51-54. Abazaca.


Dadıra; Öykü//Malhoz M.- Meremkul N. Edebi Okuma Parçaları. Böl.2. İlkokul dördüncü sınıf için. Çerkessk, 1940. Abazaca.


Bilge İhtiyar//Malhoz M., Meremkul N. Edebi okuma parçaları. Bölüm 2. İlkokul dördüncü sınıf için. Çerkessk, 1940, s.37-42. Abazaca.


Sosruko ve Sotraş//Krasnaya Çerkesiya. 9 Mart 1941. Abazaca.


Sosruko ve Sosranpa//Krasnaya Çerkesiya. 13 Nisan 1941, Abazaca.


Sosruko ve Altı Adam// Krasnaya Çerkesiya. 25 Nisan 1941, Abazaca.


Abaza Masalları; Stavropol, 1947, 145 s. Abazaca.


Ktım, Ktış, Kakana//Tabul T. Rodnaya Reç. İlkokul 4. sınıf okuma kitabı. Stavropol, 1947, s.53-89. Abazaca.


Tatış//Tabul T. Rodnaya Reç. Yedi yıllık okulların 6. sınıfı için okuma kitabı. Stavropol, 1947, s.137-147. Abazaca.


Dadıra ve Yüz Aile//Tabul T. Rodnaya Literatura. Yedi yıllık okulların 6. sınıfı için okuma kitabı. Çerkessk, 1957, s.23-41. Abazaca.


Abaza Bilmeceleri ve Atasözleri//Çerkessk Bilimsel Araştırmalar Enstitüsü Çalışmaları. Çerkessk, 1954. Abazaca ve Rusça.


Abaza Masalları, (K.Şakrıl ile birlikte). Çerkessk, 1955, s.303-322. Abazaca.


Zuli; Piyesler, Şiirler, Şarkılar. Çerkessk, 1958, 55 s. Abazaca.


Şafak Işığı; Seçme Eserler. Çerkessk, 1982, 256 s. Abazaca ve Çerkesçe.


Eğitim ve pedagoji alanındaki yayınları bu listeye alınmamıştır.


Tatlustan Tabul’un Eserleri ve Yaşamı Hakkında Kaynaklar:


Tatlustan Tabul''''un Eserleri ve Yaşamı Hakkında Kaynaklar:


Aut L; Zuli//Revolyutsiya i gorets (Devrim ve Dağlı). Rostov-na-Donu, 1928, No 5, s.73-74. Rusça.


Çamozokov; İstoriya kabardinskoy pismennosti (Kabardey yazısınınTarihi)//Zapiski Severo-kavkazskogo Nauçno-issledovatelskogo İnstituta. Rostov-na-Donu, 1929, T.2, s.279-280. Rusça.


Lavrov L.İ.; Abazinı (Abazalar). Çerkessk, 1957, s.107. Rusça.


Malbahov N.; "Zuli" Seçkisine Önsöz//Tabul T., Z.Zuli. Çerkessk, 1958, s.3-4. Abazaca.


Baltin P., Bekizova L; Literatura narodov Karaçayevo-Çerkesii (Karaçay-Çerkesya Halklarının Edebiyatı)//Tr.KÇNİİ, Vıp.3, Ser. filolog. Çerkessk, 1959, s.124-125. Rusça.


Bekizova L; Çerkesskaya sovetskaya literatura (Çerkeş Sovyet Edebiyatı). Çerkessk, 1964, s.43-50. Rusça.


Bekizova L, Tugov V.; Bratstvo literatür - bratstvo narodov (Edebiyatların Kardeşliği Halkların Kardeşliğidir)//Svet Drujbı. Çerkessk, 1964, s.312-313. Rusça.


Tugov V.; Halk Unutmaz//Zarya: sb. proizvedeniy abazinskih avtorov. Çerkessk, 1965, s.144-148. Abazaca.


Tugov V.; Karaçay-Çerkesya Halkları Edebiyatı//Alaşara-Suhum. 1965, No 3, s.7-8. Abhazca.


Tugov V-; Abaza Edebiyatının Kuruluşu. Çerkessk, 1966, s. 13-43. Abazaca.


Nevskoya V.P.; Karaçayevo-Çerkesiya v sovyetskoy istoriçeskoy nauke (Sovyet Tarih Biliminde Karaçay- Çerkesya)//Tr.KÇNİİ. Vıp.5. Ser. istor. Çerkessk, 1966, s.279. Rusça.


Tugov V.; Pisateli Karaçayevo-Çerkesii (Karaçay-Çerkesya Yazarları). Çerkessk, 1966, s.4-6. Rusça.


Tugov V.B.; Oçerki istorii abazinskoy literaturı (Abaza Edebiyatı Tarihi Üzerine Deneme). Çerkessk, 1970, s.103-108. Rusça.


Jirov H.D.; Güneşle Uyananlar. Çerkessk, 1972, s.91-138. Abazaca.


İstoriya sovyetskoy mnogonatsionalnoy literaturı (Çokuluslu Sovyet Edebiyatı Tarihi). Moskova, Nauka, 1974, b.6. S.342, 345-347, 350. Rusça.


Bekizova L.A., Karayeva A.İ., Tugov V.B.; Jizn, geroy, literatura (Yaşam, Kahraman, Edebiyat). Çerkessk, 1978, s.28-31. Rusça.


Tugov V.B.; Düşünme Zamanı. Çerkessk, 1979, s.12. Abazaca.


T.Tabul''''un 100. Doğum Günü Anısına//Kom. al., 23 Ağustos 1979. Abazaca.


T.Tabul''''un 100. Doğum Günü Anısına//Kom. al., 15 Eylül 1979. Abazaca.


Tabul Hakkında Birkaç Söz//Kom. al., 22 Eylül 1979. Abazaca.


Tsekov P.; Halkın Öğretmem7/Kom. al., 9 Ekim 1979. Abazaca.


T.Tabul''''un 100. Doğum Günü Anısma//Kom. al., 20 Aralık 1979. Abazaca.


Prosvetiteli: sb. statey k 100-letiyu so dnya rojdeniya A.-H.Ş.Canibekova i T.Z.Tabulova (Aydınlanmacılar: A.-H..Canibek ve T.Tabul''''un 100. Doğum Günü Anısına Toplu Makaleler). Çerkessk, 1981, s.72-111. Rusça.


Tugov V.B.; Yeni Yaşamın Getirdikleri//Tabul T. Svet Zari. Çerkessk, 1982, s.3-23 Abazaca.


Abazini. İstoriko-etnografıçeskiy oçerk (Abazalar. Tarihi-Etnografik Deneme). Çerkessk, 1989, s.191. Rusça.


Abazov A.; Tatlustan Tabul''''un Piyesi Hakkında//Abazaşta. 22 Eylül 1992. Abazaca.


Thaytsuhov B.; Tatlustan Tabul''''un Bazı Eserleri Hakkında//Abazaşta. 17 Kasım 1994. Abazaca.


Tatlustan Tabul''''un Savaş Öncesi Eserleri Hakkında Eleştiriler//Abazaşta. 25 Şubat 1995. Abazaca.


Çekalov P.K.; Stranitsı istorii abazinskoy literaturı (Abaza Edebiyatı Tarihinden Sayfalar). Çerkessk, 1995, s.5-9. Rusça.


“Abazinskiye pisateli – bio-bibliografiçeskiy spravoçnik”


(Abaza Yazarları – Biyografi-Bibliyografi Kılavuzu), Moskova, 1996.


[Çeviren: Murat Papşu]

Abhaza Ata Sözleri

Axъaцla бзи пa бзи дыгьйызшaм.
İyi adama iyi evlat denk gelmez.
(Aķatza bzi pa bzi dıģyızş´am.)
♦-♦-♦-♦
Axъaцla йщa aцкlыcгьи йылaдз pыцla йтлaпlaпl.
Erkeğin gözyaşı, kanından daha değerlidir.
(Aķatza yşa atsk´ısģi yıladz rıtza yheap´ap´.)
♦-♦-♦-♦
Aцlлa зквxlaзгьи дыгъзитl, aбгъьы зквшвaзгьи дыгъзитl.
Üstüne ağaç devrilen de sızlanır, üzerine yaprak düşen de.
(Atzla zukħazģi dıġzit´, abıiġ zukşºazģi dıġzit´.)
♦-♦-♦-♦
Ушla йгlaтыцlыз aжвa гьyзыгlaxъныpхlвxуaм.
Ağzından çıkan sözü geri döndüremezsin.
(Wcşa yğatıtzız aj´a ģyzığaķnırħuxwam.)
♦-♦-♦-♦
Шlaкl йтыцlуa шlaшвкl йыpтaлитl.
Bir ağızdan çıkan yüz ağıza girer.
(Cşak´ ytıtzwa cşaşºk´ yırtalit´.)
♦-♦-♦-♦
Aкъыль гьыpтиуaм, йгьыpхвгlум.
Akıl ne satılır, ne de satın alınır.
(Aqıļ ģırtiwam, yģırxuğum.)
♦-♦-♦-♦
Ъaxlыль гвымxa йaцкlыc гвлa бзи.
Kötü akrabadansa iyi komşu.
(‘Aħıļ guımxa yatsk´ıs gula bzi.)
♦-♦-♦-♦
Aжвгъpa хlвыcгъpa гlaнapиxитl.
Ala inek ala buzağı doğurur.
(Aj´ġra ħuısġra ğanarixit´.)
♦-♦-♦-♦
Aмцa йapгвaну aжьы дзитl.
Ateşe yakın olan et pişer.
(Amtsa yarguanu ajiı dzit´.)
♦-♦-♦-♦
Уызщцaз кlapышвуaчвaпl.
Alıştığın şey, zor bırakılır.
(Wızştsaz k´arışºwaçºap´.)
♦-♦-♦-♦
Хьaпщ змaз aмлa дaгaн тшыгlвpa змaз дгlaщaквxaтl.
Altını olan açlıktan ölmüş, mahsulü olan kurtulmuş.
(Xeapş zmaz amla dagan tşığura zmaz dğaşaukxat´.)
♦-♦-♦-♦
Aцaтapa йту aхlвынaп гьымлaщиpым.
Ambardaki fare acıkmaz.
(Atsatara ytu aħuınap ģımlaşirım.)
♦-♦-♦-♦
Aн йгlaуылтуa xъгlaпl.
Annenin sana verdiği tatlıdır.
(An yğawıltwa ķğap΄)
♦-♦-♦-♦
Лaн уылпшытa лпxla дгlaг.
Anasına bakarak kızını al.
(Lan wılpş´ıta lpħa dğag.)
♦-♦-♦-♦
Уыззыпшгlaуa тлaпlaxитl.
Aradığın şey kıymetlli olur.
(Wızzıpş´ğawa heap´axit´.)
♦-♦-♦-♦
Xla бгlaкl xlaшвкl apбгlитl.
Bir çürük armut, yüz armutu çürütür.
(Ħa bğak´ ħaşºk´ arbğit´.)
♦-♦-♦-♦
Aтш бзи кlвдыp бзигьи aквнaгaxпl.
İyi at, iyi bir de eyer gerektirir.
(Atş bzi k´udır bziģi akunagaxp´.)
♦-♦-♦-♦
Aтшы aтшaдa йaцызтын axlaль гlaнaуaхвитl.
At, eşekle birlikteyse onun karakterini alır.
(Atşı atşada yatsıztın aħaļ ğanawaxuit´)
♦-♦-♦-♦
Aтшы йaхlвуш aкlвдыp йaхlвитl.
Atın söyleyeceğini eyeri söyler.
(Atşı yaħuwş´ ak´udır yaħuit´.)
♦-♦-♦-♦
Aтшы йшпщщaпlыкlугьи йщaчвxъыcлитl.
Dört ayağı varken at bile tökezler.
(Atşı yş´pşşap´ık´uģi yşaçºķıslit´.)
♦-♦-♦-♦
Утшы aхв гьудыppым aджьapмыкlьa йумыpцaкlвa, уыхв гьудыppым aуaгla уpылaмылкlвa.
Pazara götürmeden atının değerini bilemezsin, insanlara karışmadan da kendi değerini bilemezsin.
(Wtşı aux ģudırrım aćarmık´ea yumırtsak´ua, wıux ģudırrım awağa wrılamılk´ua.)
♦-♦-♦-♦
Тшaквчlвaщa зымдыpуa aкlвдыp питшитl.
Ata binmesini bilmeyen eyeri kırar.
(Tşakučaşa zımdırwa ak´udır pitşit´.)
♦-♦-♦-♦
Мцa ъaным лгlвa гьчуaм.
Ateş olmayan yerden duman çıkmaz.
(Mtsa ‘anım lğua ģçwam.)
♦-♦-♦-♦
Aнымхахъа амш сквшыкlта йбитl.
Avare, bir günü bir yıl gibi görür.
(Anımхаķа аmş´ skuş´ık´tа ybit´.)
♦-♦-♦-♦
Ймaчlу тлaпlaпl.
Az olan pahalıdır.
(Ymaċu heap´ap´.)
♦-♦-♦-♦
Aбa чleн пcтlaпl.
Baba mirası çiydir.
(Aba ċen pst´ap´.)
♦-♦-♦-♦
Унaпшыгlaпштa учlвa, уxъвыцтa учвaжвa.
Bakınarak otur, düşünerek konuş.
(Wnapş´ığapş´ta wča, wķuıtsta wçºaj´a.)
♦-♦-♦-♦
Aцxa нкъвызгaуa йымaчв йыpбзитl.
Bal gezdiren parmağını yalar.
(Atsxa nquızgawa yımaçº yırbzit´.)
♦-♦-♦-♦
Цxa ъaну aщxaквa йыpдыpитl.
Balın olduğu yeri arılar bilir.
(Tsxa ‘anu aşxakua yırdırit´.)
♦-♦-♦-♦
Axъa шубaуa aщтa уaзымпшгlaн.
Başını görürken ayakizini arama.
(Aķa ş´ubawa aşta wazımpş´ğan.)
♦-♦-♦-♦
Дзбгla ъaну aдa щapдaxитl.
Bataklık olan yerde kurbağa çok olur.
(Dzbğa ‘anu ada şardaxit´.)
♦-♦-♦-♦
Axl дбaгaпl, aкlвaжвa дбaгaцlыxъвaпl.
Bey tilkidir, bey hanımı tilki kuyruğudur.
(Aħ dbagap´, ak´uaj´a dbagatzıķuap´.)
♦-♦-♦-♦
Axl йыпcpa aлыгчвa йыpчвaлaчlвыуapaпl
Beyin ölümü, kölelerinin yalandan ağlamasıdır
(Aħ yıpsra alıgçºa yırçºalačıwarap´.)
♦-♦-♦-♦
Йуымдыpуa aмгlвa apгвaны aцкlыcгьи йудыpуa aмгlвa xъapa.
Bilmediğin yakın yoldansa bildiğin uzak yol.
(Ywımdırwa amğua arguanı atsk´ısģi yudırwa amğua ķara.)
♦-♦-♦-♦
Зкьны йугlapa aцкlыcгьи зны йубapыквын pыцla йaгъьпl.
Bin defa duymandansa bir kez görmen daha iyidir.
(Ziknı yuğara atsk´ısģi znı yubarıkuın rıtza yaeġp´.)
♦-♦-♦-♦
Зны aжвщa зымдыpыз гlвaн йыжвтl.
Bir defada içmesini bilmeyen –daha sonra- iki defa içer.
(Znı aj´şa zımdırız ğuan yıj´t´.)
♦-♦-♦-♦
Aджв йчlвыуapaпl, aджв йгвыpгъьapaпl.
Birinin ağlaması, bir başkasının sevinci.
(Aĉº yčıwarap´, aĉº yguırġearap´.)
♦-♦-♦-♦
Зджьaкlы pыxъaзлa мaшa гlaзжуa йapa дтaшвaxитl.
Birileri için kuyu kazan kendi kuyusuna düşer.
(Zćak´ı rıķazla maş´a ğazjwa yara dtaşºaxit´.)
♦-♦-♦-♦
Чlвгlвa пшгlapa йджвыквлыз aтшaдa aлымxlaквa пкъытa йгlaдгылxтl.
Boynuz aramaya giden eşek, kulakları kesik olarak dönmüş.
(Čğua pş´ğara yĉºıkulız atşada alımħakua pqıta yğadgılxt´.)
♦-♦-♦-♦
Aпcынч зымбac aчв aпcынч aмчыpa гьaдыpaм.
Boyunduruk görmemiş öküz boyunduruğun güçlüğünü bilmez.
(Apsınç zımbas açº apsınç amçıra ģadıram.)
♦-♦-♦-♦
Axlбa йгьйaйбжьум; йaйкьaнгьaшитl.
Büyüğe nasihat edilmez, danışılır.
(Aħba yģyaybjium; yaykeanģaş´it´.)
♦-♦-♦-♦
Гвaкъвыpпыгa дхьaн гвaгlвжвaгa дгlaлpитl.
Can sıkıcı yavrulamış, insanı çatlatan doğurmuş.
(Guaquırpıga dxean guağuj´aga dğalrit´.)
♦-♦-♦-♦
Acapaн йылa кlылxтa axчa кlылapчlвa.
Cimrinin gözünü çıkar da yerine para oturt.
(Asaran yıla k´ılxta axça k´ılarča.)
♦-♦-♦-♦
Анхагlв бзи йтшага ахва гьxъышвтуам.
İyi işçinin kazmasının sapı düşmez.
(Аnхаğu bzi ytşаgа аxuа ģķışºtwаm.)
♦-♦-♦-♦
Нxapaлa йгlaгxaз aчыбджьи тшыт aцxa aцкlыc pыцla йxъaгlaпl.
Çalışmayla getirilmiş bir parça soğan, baldan daha tatlıdır.
(Nxarala yğagxaz açıbći tşıt atsxa atsk´ıs rıtza yķağap´.)
♦-♦-♦-♦
Йынxaуa дыгьуыcдaxapым.
Çalışan, işsiz kalmaz.
(Yınxawa dıģwısdaxarım.)
♦-♦-♦-♦
Йгlaтыpxыз aкъaмa гьтapцlaxуaм.
Çıkarılan kama geri yerine konmaz.
(Yğatırxız aqama ģtartzaxwam.)
♦-♦-♦-♦
Щapдa зхlвуa йaцкlыc щapдa зчпaуa.
Çok söyleyendense çok yapan.
(Şarda zħuwa yatsk´ıs şarda zçpawa.)
♦-♦-♦-♦

Bazı Kız İsimlerinin Kökeni

List 7: The following feminine names are not of Circassian origin, although they are extensively used in the Caucasus:

1. Daniyfo (Danny-fo; assimilated name)
2. Gwle (Gula; assimilated name)
3. Madiyne (Madeena; from Arabic Madeena, city)
4. Mariyne (Mareena; from Latin marina, marine, one of Aphrodite's epithets)
5. Temare (Tamara)
6. Zhaniy (Zhanny; assimilated name)



Source: Amjad Jaimoukha, Jordan

Nart Kahramanların İsimleri

  List 6: Names of Nart Heroines

1. Axwmide (Akumida)
2. 'Adiyixw (Adi-yuk; literally: white forearm)
3. Bidixw, Bedexw (Bidiku, Badaku; the u is very short)
4. Lashin (Lashin)
5. Seteney (Satanay; also name of beautiful flower)

Çerkes Kız İsimleri

List 5: Feminine Names

1. Abexw (Abaku; the u is very short)
2. Adiyixw, 'ediyixw (Adiyiku, 'Adiyiku; the u is very short; literally: having a white forearm)
3. Babine (Babina)
4. Babire (Babira)
5. Babishe (Babisha)
6. Babitse (Babitsa)
7. Babixw (Babiku; the u is very short)
8. Babliyne (Bableena)
9. Bariyne (Bareena)
10. Bedexw (Badaku; the u is very short)
11. Bitse (Bitsa)
12. Bixwe (Biqua)
13. Biybe (Beeba)
14. Bzcho (Bzho; literally: fallow deer, doe)
15. Dadiy (Dady)
16. Daduqan (Dadukan)
17. Dadusha (Dadusha)
18. Dane (Dana; literally: silk)
19. Daniyzet (Danny-zat)
20. Daxe (Daka; literally: beautiful)
21. Daxeliyne (Daka-leena; composed of daxe, beautiful, and liyne, leena)
22. Daxenaghwe (Daka-nagua; composed of daxe, beautiful, and naghwe, brown-eyed)
23. Daxewes (Daka-was; composed of daxe, beautiful, and wes, snow)
24. Dische (Disha; literally: gold)
25. Diyne (Deena; literally: our eye)
26. Dumesare (Dumasara)
27. Dune (Duna)
28. 'ediyixw, Adiyixw ('Adiyiku, Adiyiku; the u is very short; literally: having a white forearm)
29. Gwasche (Guasha; literally: princess, wife of prince, doll)
30. Gwascheghagh (Guasha-gag)
31. Gwascheliyne (Guasha-leena)
32. Gwaschenise (Guasha-nisa; literally: princess)
33. Gwaschemasch'e (Guasha-masha; literally: little princess)
34. Gwaschepagwe (Guasha-pagua; blunt-nosed princess)
35. Gwaschexwzch (Guasha-kuzh; literally: white princess)
36. Gweschene (Guashana)
37. Gweschenexw (Guasha-naku; the u is very short)
38. Gwlez (Gulaz)
39. Gwne (Guna)
40. Gwnes (Gunas)
41. Hetsatsa (Hatsatsa)
42. K'wak'we (Quaqua)
43. K'wat'e (Quata; there is a glottal stop after the t)
44. K'watse (Quatsa)
45. Kwez (Quaz)
46. K'wk'we (Kuqua)
47. K'wlat'e (Kulata; there is a glottal stop after the t)
48. K'wlatse (Qulatsa)
49. Kwle (Kula)
50. K'wle (Kula)
51. Kwl'edem (Kuladam)
52. Kwliyzhan (Kuly-zhan)
53. Kwne (Kuna)
54. K'wne (Kuna)
55. Kwral (Kural)
56. K'wratse (Kuratsa)
57. K'wt'e (Kuta; there is a glottal stop after the t)
58. Lalixw (Laliku; the u is very short)
59. Laliyne (Laleena)
60. Laliytse (Laleetsa)
61. Lane (Lana)
62. Lawitse (Lawitsa)
63. Lixwe (Liqua)
64. Liyne (Leena)
65. Naghwe (Nagua; literally: brown-eyed)
66. Naschx'we (Nashqua; literally: grey-eyed; this name is used both for males and females)
67. Negwresh (Nagurash)
68. Nedaxe (Na-daka; literally: beautiful eye)
69. Nex'daxe (Nak-daka; literally: more beautiful)
70. Niyne (Neena)
71. Pagwe (Pagua; literally: blunt-nosed)
72. Pizchine (Pizhina; composed of pizch, sloe, blackthorn, and ne, eye)
73. Qandische (Kan-disha; literally: golden foster-child)
74. Qan'ef' (Kan-af; literally: sweet foster-child)
75. Qanexw (Kanaku; the u is very short)
76. Qants'ik'w (Kan-tsuk; literally: little foster-child)
77. Qeral (Karal; literally: country)
78. Qerelzhan (Karal-zhan)
79. Qwdas (Kudas; literally: feather-grass, Stipa)
80. Sase (Sasa)
81. Sat'(e) (Sata; there is a glottal stop after the t)
82. Sawise (Sawisa)
83. Sete (Sata)
84. Seteney (Satanay; name of one of the Nart heroines, and a beautiful flower)
85. Susane (Susana)
86. Tewzhan (Taw-zhan)
87. Tsatse (Tsatsa)
88. Tsatsune (Tsatsuna)
89. Wes (Was; literally: snow)
90. Wile (Wila)
91. Witse (Witsa)
92. Wizche (Wizha; literally: weasel)
93. X'imsad, X'imisad (Kimsad, Kimisad)
94. Xwemey (Qua-may)
95. Xwniyne (Kuneena)
96. Xwriyret (Kuryrat)
97. Xwske (Kuska)
98. Xwzch (Kuzh; literally: white)
99. Xwzchpagwe (Kuzh-pagua; combination of zxwzch, white, and pagwe, blunt-nosed)
100. Zaliyne (Zaleena)
101. Zhan (Zhan; literally: princess, prince's unmarried daughter)
102. Zhangwasche (Zhan-guasha; combination of zhan, and gwasche)
103. Zhanpagwe (Zhan-pagua; literally: blunt-nosed princess)
104. Zhanqwdas (Zhan-kudas; combination of zhan, and qwdas, feather-grass, Stipa)
105. Zhanshir (Zhan-shir)
106. Zhanwes (Zhan-was; literally: snow princess)
107. Zhanwise (Zhan-wisa; combination of zhan, and wise, poem)
108. Zhanxwzch (Zhan-kuzh; literally: white princess)
109. Zhanziyle (Zhan-zeela)
110. Zheine (Zhena)
111. Zuliy (Zuly)
112. Zuliyzhan (Zuly-zhan)

Bazı Erkek İsimlerinin Kökeni

List 4: The following masculine names, or components thereof, are not of Circassian origin, although they are used extensively in the Caucasus:

1. Aliym (Aleem; from Arabic 'Aleem, learned)
2. Anwar (Anwar; from Arabic Anwar, radiant, effulgent)
3. Anzor, Andzor (Anzor; from the Georgian caste term Aznawiry, free)
4. Arsein (Arsane; from Greek, manly, courageous)
5. Artur (Artur; from Celtic Arthur, bear)
6. Aslhen (Aslan; from Turkish Arslan, Aslan, lion)
7. Aslhenbiy (Aslanby; from Turkic Arslan, Aslan, lion, and Turkic bey, the master, or probably bay, prince, rich man)
8. Azemet (Azamat; from Arabic 'Azamah, grandeur, greatness, glory)
9. Batir (Batir)
10. Beislhen (Beslan; from Turkic Bey, the master, or probably Bay, prince, rich man, and aslan, lion).
11. Beit'al (Baytal, the t is followed by a glottal stop; assimilated name)
12. Kezbeik (Kazbeyk; from Arabic Qadi, judge, and Turkic beyk, the master, leader)
13. Mats (Mats; assimilated name)
14. Murat (Murat; from Arabic Murad, wish)
15. Ruslhan, Rustam, Wirustam (Ruslan, Rustam, Wirustam; from Persian Ruslan, having a mighty body)
16. Teimir (Temir; assimilated name; perhaps from Turkic, iron)
17. Teimirqan (Temirkan; assimilated name; composed of Teimir, and qan, foster-child)
18. Teimirzhan (Temirzhan; assimilated name; composed of Teimir, and zhan, lively, agile, smart, clever)
19. Teimriqwe (Temriqua; there is some doubt as to the originality of this name, Temir probably being Turkic; assimilated name)
20. Tiymur (Teemur; Turkic, iron)
21. Yeldar (Yaldar; assimilated name)
22. Yidar (Yidar; assimilated name)
23. Yinal (Yinal; assimilated name)
24. Yinaliqwe (Yinaliqua; assimilated name)
25. Zawir (Zawir; apparently from Ossetian Dzuar, patron, protector)
26. Zawirbiy (Zawirby; apparently from Ossetian Dzuar, patron, protector, and Turkic bey, themaster, or probably bay, prince, rich man)
27. Zhemal (Zhamal; from Arabic Jamal, beauty, attractiveness)

Başlıca Nart İsimleri

List 3: Principal Names of the Narts

1. Albech, Albek (Albach, Albak)
2. Araq-shu (Arak-shoo)
3. Ashe (Asha)
4. Ashemez, 'ashemez (Ashamaz, 'Ashamaz)
5. Bedin (Badin)
6. Bedinoqwe (Badinoqua)
7. Beterez (Bataraz)
8. Henezch (Hanazh)
9. Lhepsch (Lapsh; the god of the smiths in the Circassian Pantheon)
10. Negwre (Nagura)
11. Nesren-Zchach'e (Nasran-zhacha; zchach'e, beard)
12. Pagwe (Pagua; literally: blunt-nosed)
13. Sibilshiy (Sibil-shee)
14. Sos (Sos)
15. Sosim (Sosim)
16. Sosriqwe (Sosriqua)
17. Teterschawe (Tatarshawa)
18. Toteresh (Totarash)
19. Wezirmej, Wezirmeg (Wazirmaj, Wazirmag)
20. Wezirmes, Wezermes (Wazirmas, Wazarmas. Note: Wezirmes and Wezirmej refer to the same Nart personage)
21. X'imisch (Khimish)
22. Yergwn, Yeregwn, Yerigwn (Yargun, Yaragun, Yarigun)
23. Yerischiqwe (Yarishiqua)
24. Yimis (Yimis)
25. Zchindu-zchach'e (Zhindoo-zhach'e; literally: owl-beard)

Ortacağ Çerkes İsimleri

  List 2: Mediaeval Circassian Names
The following names were taken fron the book LA FORMATION DE L'EMPIRE RUSSE (Boris Nolde, Paris, 1952-53. Seminal book on Kabardian history). Many old Kabardian names are quoted. The names in brackets are my own interpretations of what the modern equivalents are:

1. BOUGATCHIK
2. TANACHOUK
3. SIBOK
4. ATSYMTCHOUK
5. TOUTARYK
6. EZGBOLD
7. KOUDADIK KAVKLYTCH KANOUKOV
8. TEMRIOUK (Teimriqwe; see List 3 below)
9. TAZRIOUT TCHIOURAK
10. BAACHIK
11. MACHIK
12. BOULGAIROUK NAMSTRIOUK
13. CHOPCHOUK
14. TAZRIOUT
15. MAIT KANBOULAT
16. KOUDENET
17. KHOUDENET
18. OTCHIKAN
19. DAMANIOUK
20. DOMANIOUK
21. ISBOULDOUG
22. ANZAROUK
23. CHIMGALEI
24. KANGLYTCHEV
25. BITEMRIOUK
26. FAMILLE DE TOILOSTAN
27. CHOLOKH TACHBSAROUKOV
28. PAPCHOUK
29. OSLONBEK IANSOKH
30. KAITOUK (Qeitiqwe)
31. NASTRIOUK
32. NARTCHOV
33. PCHIMAKHA (Pschimaxwe; literally: happy, or lucky, prince)
34. IANSOKH
35. ADEMIR KAZANALP
36. BOUDATCHEIS
37. SOUNTCHELEI (Senjeley, Sengeley)
38. OLEGOUK
39. KHOTOKIOUKI
40. ILDAR (Yeldar; not an original Circassian name)
41. TCHAPOLOV
42. SALTANKOUL
43. SAOUSLAN
44. TAZRYT
45. OKHLOV
46. MOUDAR (Mudar)
47. KOUNMOURZA
48. KANCHOV
49. SLANBEK INARMAS
50. KLYTCH
51. SATALTANMAGNOUT
52. KAZY

Erkek İsimleri

List 1: Masculine Names

1. Abatiy (Abaty)
2. Aghwrbiy (Agurby; if biy is interpreted as Turkic bey, or bay, the master, or rich man, then this name may not be considered original)
3. Albech, Albek (Albach, Albak)
4. Albot (Albot)
5. Alhx'es (Alkas)
6. Alhx'o (Alko)
   
7. Alijiqwe (Alijiqua)
8. Amisch (Amish)
9. Andeimir (Andemir)
10. Andeimirqan (Andemirkan)
11. Anzawir (Anzawir)
12. Anzoriqwe (Anzoriqua)
13. Areqshu, Ariqshu (Arikshoe)
14. Ashemez (Ashamaz)
15. Axwemghwet (Aqua-mguat)
16. Bagh (Bagh)
17. Bale (Bala)
18. Bate (Bata)
19. Batiy (Batty)
20. Batirbiy (Batirby)
21. Bat'e (Bata, the t is followed by a glottal stop)
22. Bedin (Badin)
23. Bediniqwe (Badiniqua)
24. Belatse (Balatsa)
25. Beletoqwe (Balatoqua)
26. Beresbiy (Barasby)
27. Beroqwe (Baroqua)
28. Betey (Batay)
29. Betoqwe (Batoqua)
30. Betrez, Beterez (Batraz, Bataraz; probably not original)
31. Beizriqwe (Bezriqua)
32. Beiqan (Baykan)
33. Beird (Bird)
34. Biybeird (Bee-bird)
35. Biybolet (Bee-bolat)
36. Biylhosten (Bee-lostan)
37. Blaneshu (Blanashoe; literally: Brave-knight)
38. Bobe (Boba)
39. Bolet (Bolat)
40. Bore (Bora)
41. Bot (Boat, with no diphthongization)
42. Bube (Booba)
43. Bubeird (Boo-bird)
44. Bile (Bila)
45. Bilu (Biloo)
46. Chawis, Kawis (Chawis, Kawis)
47. Chetsu, Ketsu (Chatsoo, Katsoo)
48. Ch'ischiqwe, K'ischiqwe (Chishiqua, Kishiqua)
49. Dat (Dat)
50. Dawe (Dawa)
51. Dariqwe (Dariqua)
52. Debaghwe (Dabagua)
53. Degwzchey (Daguzhay)
54. Diyde (Dee-da)
55. Dox'wshiqwe (Dokshiqua)
56. Dizchin (Dizhin; literally: silver)
57. Discheshu (Disha-shoe; literally: Golden knight)
58. Dzedzu (Dzadzoo)
59. Dzeghaschte (Dzagashta; literally: that scares the army)
60. Dzepsch (Dzapsh; literally: prince of the army)
61. Dzeshu (Dzashoe; literally: army knight)
62. Dzu (Dzoo)
63. Dzudze (Dzoodza)
64. Dzune (Dzoona)
65. Dzidzu (Dzidzoo)
66. Foqwe (Foqua)
67. Ghwaze (Guaza; literally: leading light, beacon)
68. Ghwch'e, Ghwk'e (Gucha, Guka; literally: blacksmith)
69. Ghwch'el', Ghwk'el' (Guchal, Gukal; literally: blacksmith-man)
70. Ghwch'eschawe, Ghwk'eschawe (Guchashawa, Gukashawa; literally: blacksmith-lad)
71. Ghwsch'ine (Gushina; literally: iron-eyed; this is one of the epithets of Nart Sosriqwe
72. Ghwsch'ipse (Gushipsa; literally: iron-soul)
73. Hebale (Habala)
74. Hebashe (Habasha)
75. Hebexw (Habaku, the u is very short)
76. Hebiy (Haby)
77. Hebizh (Habizh)
78. Hech'ashe, Hek'ashe (Hachasha, Hakasha)
79. Hegwtsire (Hagutsira)
80. Hemash (Hamash)
81. Hemashe (Hamasha)
82. Hemat' (Hamat)
83. Hemat'e (Hamata)
84. Hemats (Hamats)
85. Hemit'e (Hamita)
86. Hemt'ut' (Hamtut)
87. Henasch'e (Hanasha)
88. Henaschx'we (Hanashqua)
89. Henax'we (Hanaqua)
90. Hepasch'e (Hapasha)
91. Hep'at' (Hapat)
92. Hep'ot' (Hapot)
93. Herebiy (Haraby)
94. Hesane (Hasana)
95. Hesansh (Hasansh)
96. Heschawe (Hashawa; literally: dog-lad)
97. Hesch'emaxwe (Hashamaqua; literally: happy guest)
98. Heshir (Hashir; literally: puppy)
99. Heshore (Hashora)
100. Hetal (Hatal)
101. Hetaliy (Hataly)
102. Hetaw (Hataw)
103. Hetezchiqwe (Hatazhiqua)
104. Hetiqe (Hatika)
105. Hetiqwe (Hatiqua)
106. Hetize (Hatiza)
107. Het'ox'wschiqwe (Hatokshiqua)
108. Hetschiqwe (Hatshiqua)
109. Hetsile (Hatsila)
110. Hetsiqe (Hatsika)
111. Hetsiqwe (Hatsiqua)
112. Hetsu (Hatsoo)
113. Hetu (Hatoo)
114. Het'ut'e (Hatuta)
115. Hewtiy (Hawty)
116. Hezeishe (Hazesha)
117. Janchate, Gankate (Janchata, Gankata)
118. Jatawe, Gatawe (Jatawa, Gatawa)
119. Jilax'sten, Gilax'sten (Jilakstan, Gilakstan)
120. Jirandiqwe, Girandiqwe (Jirandiqua, Girandiqua)
121. Kitsu (Kitsoo)
122. Kwrghwoqwe (Kurgoqua)
123. Kwsh (Kush)
124. Kwshbiy (Kushby)
125. Kwshmez (Kushmaz)
126. Kwshikw (Kushiku)
127. Lashe (Lasha)
128. Lawirsen (Lawirsan)
129. Lemashe (Lamasha)
130. Lhepsch (Lepsh; name of the god of the blacksmiths in Circassian Pantheon)
131. Lhosten (Lostan)
132. Lhostenasch (Lostanash)
133. Lhostenbiy (Lostanby)
134. L'if' (Lif; literally: good man)
135. L'imaxwe (Limaqua; literally: happy man)
136. Mamish (Mamish)
137. Mamishe (Mamisha)
138. Mamsir (Mamsir)
139. Mamsriqwe (mamsriqua)
140. Mariqwe (Mariqua)
141. Mash (Mash)
142. Mashe (Masha)
143. Mat'e (Mata; there is a glottal stop after the t)
144. Mat'u (Matoo; there is a glottal stop after the t)
145. Maxwe (Maqua; literally: happy)
146. Med (Mad)
147. Men (Man)
148. Menshaq (Manshak)
149. Meshiqwe (Mashiqua)
150. Mile (Mila)
151. Miqe (Mika)
152. Misost (Misost)
153. Mize (Miza)
154. Mut'e (Muta; there is a glottal stop after the t)
155. Nal (Nal; literally: horse-shoe)
156. Nalbiy (Nalby)
157. Nali (Naly, the y is very short)
158. Napts'e (Naptsa)
159. Narich, Narik (Narich, Narik)
160. Nart (Nart; generic name used in the Nart Legends)
161. Nartbiy (Nartby)
162. Nartschawe (Nart-shawa; literally: Nart-lad)
163. Nartshu (Nart-shoe; literally: Nart knight)
164. Nasch (Nash)
165. Naschx'we (Nashqua; literally: grey-eyed)
166. Natbiy (Natby)
167. Natrib (Natrib)
168. Nawirbiy (Nawirby)
169. Nawriz (Nawriz)
170. Nax'we (Naqua; this is an ellipsis of the name Naschx'we, Nashqua; literally: grey-eyed)
171. Nedighe (Nadiga; literally: sun-eye)
172. Neghwey (Nag-way; literally: Nogay, one of the Turkic tribes in the Caucasus)
173. Nep'it' (Napit)
174. Nerzan (Narzan; some interpretations explain this as Nartsane, wine of the Narts)
175. Nesren (Nasran)
176. Nex'wat'e (Naquata)
177. Nex'wpsch (Nakupsh)
178. Pagwe (Pagua)
179. Paq, Paqe (Pak, Paka; literally: blunt-nosed)
180. Pariyqe (Paryka)
181. Pashe (Pasha; literally: leader, he who leads)
182. P'at' (Pat)
183. P'it'u (Pitoo)
184. Pschibiy (Pshiby)
185. Pschimaxwe (Pshimaqua; literally: happy prince)
186. Pschimide (Pshimida; literally: the prince that does not agree)
187. Pschiqan (Pshikan; literally: foster-child of the prince)
188. Pschizebiy (Pshizaby)
189. Psebide (Psabida; literally: strong-souled)
190. Qaniqwe (Kaniqua)
191. Qanschawe (Kanshawa; literally: foster-child)
192. Qanschobiy (Kanshoby)
193. Qaschx'we (Kashqua; literally: sky-blue)
194. Qeit (Kayt)
195. Qeitiqwe (Kaytiqua)
196. Qex'wn (Kakun)
197. Qideghaze (Kidagaza)
198. Qilishbiy (Kilishby)
199. Qwbatiy (Kubaty)
200. Qwlhshiqwe (Kulshiqua)
201. Qwsh (Kush)
202. Schad (Shad)
203. Schaqmen (Shakman)
204. Schebet (Shabat; literally: Sabbath, Saturday)
205. Schebetiqwe (Shabatiqua; not an original Circassian name; see preceding entry)
206. Scherel'oqwe (Sharaloqua)
207. Schewey (Sha-way)
208. Schihbolet (Shih-bolat)
209. Schihim (Shihim)
210. Schiyherbiy (Sheeharby)
211. Scholex'w (Sholok; this is also a family name, and a breed of Kabardian horses)
212. Schoqal (Shokal)
213. Senjeley, Sengeley (Sanjalay, Sangalay; name of a mediaeval Kabardian prince who fought the Tartars)
214. Serebiy (Saraby)
215. Sha (Sha)
216. Shabiyix'w (Shabby-yook)
217. Shaghir (Shagir; literally: wine)
218. Shaghirbiy (Shagirby)
219. Shaps (Shaps)
220. Shat' (Shat', there is a glottal stop after the t)
221. Shiys (Shees)
222. Shore (Shora)
223. Shu (Shoo; literally: horseman)
224. Shumaf'e (Shoomafa; literally: horseman-fire)
225. Shumaxwe (Shoomaqua; literally: happy, or lucky, horseman)
226. Shume (Shooma)
227. Shupagwe (Shoopagua; blunt-nosed horseman)
228. Shupashe (Shoopasha; cavalry leader)
229. Shuqe (Shooka)
230. Shuwey (Shoo-way; literally: knight, intrepid horseman, Dzhigit)
231. Sirixw (Siriku; the u is very short; literally: blond)
232. Sosriqwe (Sosriqua; name of legendary Nart)
233. Takwu (Takoo)
234. Tawqan (Tawkan)
235. Teimbolet (Tembolat)
236. Teimbore (Tembora)
237. Teimbot (Tembot)
238. Teipsiriqwe (Tepsiriqua)
239. Teirchiqwe, Teirkiqwe (Terchiqua, Terkiqua)
240. Teiwvezh (Tewvazh)
241. T'emashe (Tamasha)
242. Tighwen (Tiguan)
243. Tighwenbiy (Tiguanby)
244. T'igwe (Tigua)
245. Tiqe (Tika)
246. Tiqire (Tikira)
247. Tolbiy (Tolby)
248. Tolhesten (Tolastan)
249. Toqwe (Toqua)
250. Tsane (Tsana)
251. Tsats (Tsats)
252. Tsatsu (Tsatsoo)
253. Tsiqire (Tsikira)
254. Tsu (Tsoo)
255. Tsumash (Tsoomash)
256. Tsut'e (Tsoota)
257. T'ut' (Tut)
258. Werdeschawe (Wardashawa)
259. Werdeschiqwe (Wardashiqua)
260. Wezirmes, Wezermes (Wazirmas; name of one of the Nart heroes)
261. Wezirmej, Wezirmeg (Wazirmaj, Wazirmag; name of one of the Nart heroes)
262. Wezrej, Wezreg (Wazraj, wazrag)
263. Wezroqwe (Wazroqua)
264. Wighwrli (Wigurly; the y is very short; literally: kind, good)
265. Wivzhiqwe (Wivzhiqua)
266. X'imisch (Kimish)
267. X'wat'e (Quata)
268. Xwemghwet (Quamguat)
269. X'wet (Quat)
270. Yamdezh (Yamdazh)
271. Yapenes (Yapanas)
272. Yedij, Yedig (Yadij, Yadig)
273. Yelbizdiqwe (Yalbizdiqua)
274. Yelhqan (Yalkan)
275. Yeljiriqwe, Yelgiriqwe (Yaljiriqua, Yalgiriqua)
276. Yelhix'w (Yaliku, very short u)
277. Yemish (Yamish)
278. Yeristam (Yaristam)
279. Yerzhib (Yarzhib; also the name of an old kind of rifle, named after its inventor)
280. Yetech, Yetek (Yatach, Yatak)
281. Yex'wl'e (Yakula; literally: successful)
282. Yinaliqwe (Yinaliqua)
283. Yinarmes (Yinarmas)
284. Zawirbiy (Zawirby)
285. Zeik'we (Zeyqua; literally: campaign)
286. Zeik'weshu (Zeyqua-shoo; literally: campaign horseman)
287. Zhaniqwe (Zhaniqua)
288. Zhanqeit (Zhankate)
289. Zhansex'w (Zhanseku, the u is very short)
290. Zhansiyt (Zhanseet)
291. Zhanteimir (Zhantemir)
292. Zhantighwen (Zhantiguan)
293. Zhanx'wet (Zhanquat)
294. Zhantiy (Zhanty)
295. Zhebaghi (Zhabagy)
296. Zhembolet (Zhambolat)
297. Zhembore (Zhambora)
298. Zhembot (Zhambot)
299. Zheriqwe (Zhariqua)
300. Zhilebiy (Zhilaby)
301. Zhileghwet (Zhilaguat)
302. Zhiqwe (Zhiqua)
303. Zhore (Zhora)
304. Ziramikw, Zeramikw (Ziramuk, Zaramuk; literally: whom one dare not attack)

Please note that the name ending biy (by), may be Turkic for the master, or probably comes from Turkic bay, prince, rich man.

Çerkes Erkek İsimleri

Aban
Abaruk
Abat
Abate
Abaza
Abid
Abido
Abis
Abrek : Savaşçi, direnişçi
Adir
Afako
Agın
Ahlav
Ajgeri
Akanda : Abazaca erkek ismi
Alan
Albek
Alburs
Alceriko
Ale
Alebav
Alebiy
Aleşav
Aleşko
Alhan
Alişah
Aliask
Amaf
Amirhan
Amirze
Amiy
Anapa
Andemir
Andi
Anes
Anfok
Aniz
Anlav
Antenuk
Antif
Antleş
Anzor
Apha
Apayıt
Argun
Asha
Askal
Aslamze
Alesgeriy
Aslangeri
Aslanyko
Astemir
Aşamez
Aşebeygo
Aşha
Atala
Atekum
Ayberg
Aytek
Aze
Azegu
Azemet
Azips
Ax

Aslanuko
Aşemez : Nart Kahramanlarından birinin ismi
Aşha
Aytek
Aze
Azemet: Usta becerikli
Azips
Axlav


Babe
Babina
Baduko
Baksan
Bakse
Balkar
Bambut
Bambutsav
Baras
Barsbay
Barsbiy
Batgeri
Batıray
Batırbiy
Batırhan
Batırzug
Bayhan
Baytugan
Bazala
Begmırze
Berduk
Bergiz
Bergustan
Berkan : Mitolojik
Berkok
Berkuk : Misir Çerkes Memlükleri’nde kral ismi
Bersis : Misir Çerkes Memlükleri’nde kral ismi
Berslan
Beslan : Tarihi
Besni
Bestav
Beştav
Betal
Betaşe
Beybulat
Beyzug
Birnamit
Bislan : Tarihi
Bital
Blenav
Bliji
Btuyzug
Bulet
Buletuk

Canberk
Cavrım
Canbulat
Cangeri
Cankat
Cansit
Cavrym
Cığıt

Çarmuk
Çelekan: Xabzeye göre eğitimli
Çelemet :Yüce çocuk
Çeleşav :Erkek çocuk,iyi çocuk
Çestav
Çoro
Çıra
Çurşin

Dade
Dajuna
Dalbey
Danakay
Danyal
Daruk
Daryal :Kafkasya’yı kuzeyden güneye bağlayan geçitin ismi
Data
Dağıstan
Dehenef
Degups
Derbent
Dişaşı
Dotezuk
Doğbiy
Dudar

Elbrus : Kafkasya’da dağ ismi
Emef : Uğurlu, aydinlik
Eshad


Fatra
Fayıt
Fetgeri

Galimet
Genar
Graduk
Guaze
Gurfan
Gurhango
Guşan : Atak, çevik
Guşav : Kalbin oğlu
Guşav
Guşen

Habaş
Habey
Habıc
Hacımurat
Hajmurat
Hakaşe
Hambeg
Hamate
Hamırze
Hamzat
Hangeri
Hastelli
Hatajuka
Hati
Hatit
Hatko
Hatujuk
Haymaf
Hud
Huzbek


Jabağı : Mitolojik (yaprak)
Jan :Atak, çevik, becerikli
Janberd :Tarihi
Janberk :Tarihi
Janbolet
Janbot
Jankat : Mitolojik Kafkas
Janok
Jiraslan

Kafkas
Kaliy
Kambot : Tarihi
Kanbolat :Tarihi
Kanbot
Kansav
Kanşav : Xabze’ye göre yetiştirilmiş çocuk
Kanşabiy
Karbeç
Kaytuka
Kuban : Kafkasyada bir nehir
Kubasej
Kumefij
Kupsej
Kuşmaf


Lampej
Lihuray
Lihuzan
Limaf

Maremşav
Matıj
Mesit
Metkan : Eğitilmiş yüce kişi
Mezujok

Narıç
Nart :Kafkasların mitolojik efsane kahramanlarının genel adı
Nartan : Mitolojik
Nartkan : Nartların eğittiği
Narter : Mitolojik
Nartsav
Nashi
Natsu
Neguj
Nerit : Gözde
Nesij: Ulaş
Nepef
Nesren : Mitolojik
Netay

Perit : Önder
Pıce
Psefit
Psenef : Berrak su
Psemit
Pseniç
Pşıkan
Pşımaf



Saradla
Sarvan
Sasrıko
Savsur : Mitolojik
Seyij
Soslan : Mitolojik
Sipkay
Sosrar
Sudinsufij
Sumaf
Şamis
Şabadin
Şavardin
Şavkar
Şavuj
Şible
Şihan
Şora
Şumaf
Şupaş
Şupaşes

Tambot
Terek
Tevçez
Themaf
Timaf : Aydınlığımız

Ubin
Unaf

Yelkan : Mitolojik
Yeldar
Yenal : Mitolojik
Yelmis : Mitolojik
Yepseruk : Mitolojik
Yerstem

Zavur
Zefesij
Zavurbeş

Çerkes Kız İsimleri

Abidet
Abuş
Adibe
Adiyef : Mitolojik
Adiyet : Mitolojik
Aje
Akanda : kafkas dağlarındaki en güzel çiçek
Akoz
Akuande: Nart ölüm xase-sinin thamatesi Nart Alec'in akıllı ve güzelliğiyle ünlü kızıdır. Evinin balkonundan kilometrelerce uzaktan gelenlerin kim olduğunu seçebilen bir kadın. İlk defa Nartların ölüm xasesine gelen Nart Sawsırıkho'nun gelişinden niyetini anlar ve onu kadınsı silahlarını kullanarak niyetinden alıkoymak istese de kandıramaz.
Alimet : Arapça Alim adının Adıgeceleşmiş halidir.
Albina : Kafkasya’da bir ırmak ismi
Almestin: Su perisi
Aljan
Alyep
AminetArapça Amine adının Adıgeceleşmiş halidir.
Amirhan
Amsinet
Amug
Ances
Ancıref
Ancış
Andegure
Antinok
Ap
Ape'as; Hünerli elleri ve parmakları olan. Sanatkar.
Arujan
Asemin
Aside
Asiyet
Aslangoşe
Asme
Asyad
Atike
Awey
Awliyan
Awliyat
Aştram
Aştım
Aşuxu
Ayşet : Arapça Ayşe adının Aıgeceleşmiş halidir

Babine
Babire
Babişe
Babıxhu
Babıtse
Babışe
Bade
Barine : Kıvırcık Saçlı
Bedax
Bedef (Bedexu); ND kadın kahramanı. Bilhassa Şapsığlarca çok sayılan ve
sevilen bir kadın kahramandır.
Bege
Bella
Betın; ND da Nart Alec’in eşidir. Bu evliliğe erkek kardeşleri karşıdır. Anne babasının evine Tışase'ye götürülünce, çok hakaret görür. Bunun üzerine kocasından kardeşlerini ve babasını yok etmesi ister ve o da hanımının istekleri doğrultusunda hareket eder.
Beşukh
Beylek
Bezerhan
Bib
Bilana : Ceylan
Bısımguaş
Bıxho
Bıts
Bıtse
Bıçe
Bışe
Bjaş'ö
Bjey
Bjhö
Blane; ceylan
Blanşe
Bleğın
Bleç
Bzıyıxu
Bzıw; kuş.

Canfıj
Cankhule
Canpagu
Canset
Cansur
Cansuret
Cantuz

Çelekan :Xabze’ye göre eğitilmiş çocuk
Çiça
Çamlet
Çemsir
Çopsin
Çelepsı
Çeçenaj

Daban
Daduse
Dadıxu
Daheded
Dahevune
Dame: Omuz, kanat..
Damerıs: Omuzda gezen.
Dan
Dane : Ipek
Daşa
Darixhan
Dawıs
Daxe; Güzel.
Daxekupse; Güzeller güzeli.
Daxelıne
Daxewes
Daxeç'as; Güzel seven.
Dehas
Denef : İpek
Denif
Denizet
Deneğu
Denedış
Deneps; İpek suyu.
Denef; Beyaz, parlayan ipek.
Denekhoç'
Denexu; Beyaz, parıldıyan ipek
Depçen
Dexebarine
Dexeç'as
Dexenağu; Güzelliğin ve sevginin sembolüdür. Yere göğe ve hayvanlara hüküm edebilme tanrısal özellikleri de vardır. Nart TIımıs ile evlenir.
Dexenef (Dexe-nexu); Güzel ve uğurlu.
Dexewes
Dexe'ub
Difa
Difuj
Dijan : Canımız
Dijin
Dine : Gözüm, canım
Dinemis :Gözümüzde
Diğe
Diğenef
Diğezug
Dişe
Dişebzu
Dişehan
Dişezug
Dişeps : Altın Suyu
Diyana
Dığe; Güneş.
Dığeps; Güneş huzmesi.
Dığeneps; Güneş huzmesi suyu.
Dıjın; Gümüş
Dıjınnef; Aydınlık, parlak gümüş
Dıjınıps; Gümüş suyu.
Dışe; Altın.
Dışebzıw; Altın kuş.
Dışeç'ı
Dışeneps; Altın gözyaşı.
Dışeps; Altın suyu.
Dışeplhı; Kızaran altın
Dışef; Beyaz altın.
Dışeş'ü; İyi altın.
Djeşuv
Dode
Dolethan
Dune
Dumehan
Dzechan
Dzıdzıw; Güzelliğin sembolü

FaçaFaf'eğın
Fatimet
Fatime
Farized
Farya
Fayzet
Feçace
Fede
Femi
Femixan
Ferdavus
Fewset : Çağdaş ünlü şairimizin adı.
Fıj (Xujh); beyaz
Fiduv
Fija
Fıji
Fovset

Gabze
Gago
Gaşenağ
Gerelhan
Gogule
Golina
Gosenağo
Gosdahe
Goşehuray
Goşemef : Uğurlu Kadın
Goşeney :Tarihi
Goşdote
Goşefıj
Goşefız
Goşesırma
Goşehan
Goşeney
Goşeps
Goşezug
Goşhaşğe
Goşnef
Goşnur
Goşğağ
Goşsexhu
Goşelhap'; Değerli prenses.
Goşemıd
Goşemaf; Uğurlu prenses.
Goşemaş'e
Goşenağu; Mavi gözlü prenses.
Goşenapts'e
Goşenay; I6 yy da Kaberdey Adığe beyi Temryuk'un kızıdır. Rus Çarı IV.
İvanla politik evlenme yapmıştır. Bu evlilikten bir erkek çocuğu olmasına rağmen, Rus boyarları Adıge kökenli bir prensin ileride çar olmasını istemediklerinden anneyle kızını zehirleyerek öldürürler.
Goşenef; Aydınlık, uğurlu prenses.
Goşef
Goşefıj; Beyaz prenses
Goşenexhu; Aydınlık, uğurlu prenses.
Goşepakh
Goşepsın
Goşesırm; Sırma gibi prenses.
Goşesexu
Guagf
Guaşeğeg
Guaşemafe
Guaşemid
Gugutze
Guguş
Gule
Guline
Gunay
Gunda
Gunef : Aydinlik kalp
Gupse : Canan, akraba
Gupset : Kalbini veren, içten, candan
Guşef : Kalp alan, kalp kazanan
Guaşe; Prenses
Gugo
Gufab (Guxuab) Sıcak kalpli
Gudax; Güzel gönüllü.
Gu'aş'u; Tatlı gönlü olan.
Gukhabz; Temiz kalpli
Gule
Gules
Gulhes; Gönül alan
Gumaf (Gumaxu); Aydınlık, açık  kalpli.
Gumaş'u; Kalbi yanan.
Gumzağ; Gönlü rahat etmiyen.
Gumey
Gume
Gune; Gönlün gözü.
Guneps
Gunes
Gunef (Gunexu); Aydınlık gönüllü. Gönül ışığı
Gupse; Gönlün ruhu.
Gupej
Gurıs; Gönülde yeri olan. Gönülde oturan 
Guşan; Çalışkan gönüllü.
Guş'o; Gülümseyen sevinçli olan.
Guş'oneps; Güleryüzlü.
Guşane; Çalışkan gönüllü
Guaşeğeğ; Prenses, kayınvalide ağlatan.
Goşedax; Güzel prenses.
Guaşe; Prenses. Kayın valide
Gu'aş'u; Tatlı gönüllü.
Ğuç'e
Ğulatzıy; Adıge masallarında cadılara karşı, aklı ve zekası ile savaşarak kazanan çocuk.

Harabz
Hasas
Hatutse
Hınkırasa
Habib
Habidet
Hazaz
Hakua'ts
Haç'aş
Halimet
Hamku'ats,
Hanif
Hunç'e; İstanbul'da Çerkes Örnek Okulu müdüresinin soyadı.
Haverej
Hekun
Heku'ç'
Hamar
Hesas
Henife
Henifet
Hetsats
He'işet

Jan
Jangudaş
Janiy
Janpago
Jansel
Janserey :Tarihi
Janseri :Canım
Janset : Can Veren
Jansuret
Jantin
Janwes
Janfıj
Janşır
Januse
Janxhuj
Janzile
Jenetey
Jıxu
Jineps : Çiğ Tanesi (Kırağı)
Jinef
Jines
Juago

Kalise
Kambot : Tarihi
Kamsir
Kanfaz
Kamgez
Kats
Katsıw
Kezime
Khats
Khanexhu
Kızmaw
Khatsıw
Khudas
Khule
Khutas
Khedabe
Khezmakhnepts'
Kheler
Khelerdegu
Khelerdeş
Khelğen
Khemazakh
Khenan
Khentat
Kherabe
Khudas
Khudeyneth
Kimsad
Koles
Kodan
Koz
Kuande
Kuaku
Kuatse
Kuaze
Kubixan
Kubz
Kuğo
Kuğu
Kuko
Kulats
Kune
Kural
Kuraşın
Kurag
Kurak
Kurats
Kure
Kurhe
Kuşan
Kutas
Kux

Labe : Kuban Nehri'nin kolu-Bereket bolluk getiren
Laşin : Mitolojik
Lendişe
Libe
Maç'
Madine
Madinet
Madzıw
Mamkhutey
Madfa
Mafe : Uğur, aydinlik, Gün
Malyakupx
Manata
Mamır
Mardas
Mariyet
Mats
Meleç
Merem
Merjan
Mavş
Maze : Ay
Meritse
Meşan
Mezane
Mezgoşe
Mezeğo : Dolunay, Alaca karanlık
Mezguaşe : Ormanın Prensesi
Mizago : Dolunay
Merjenet
Meryat
Muliyet
Mesiret
Mezağo; Ay ışığı.
Mezan
Mezbzıy
Mezguaş; Ormanlar prensesi.
Mezıde
Mezedax; Dolunay.
Mezedış; Gümüş ay.
Mezeguaş; Ayprenses.
Mezey
Mezenağu; Gök ay.
Mezenef (Me-zenexu); Aydınlık, berrak ay.
Mekhut,
Merjenat
Meryan
Metapkhe
Meşıkhu
Mıze,
Mırzıyat
Mıslhımet

Nafitse
Nal
Nague
Naşho
Nebzi
Nejan : Keskin Gözlü
Nelit : Parlayan Göz
Neljan
Nemyisjan
Neris : Gözde
Nesij : Ulaşmaktan ulaş veya eski göz
Nise
Nağo
Naziret
Nakho
Nalkhut
Nalmes; Zümrüt taşı.
Nartey
Nat
Naw
Nafe; Gerçek
Naxho
Nejan; Keskin gözlü.
Nuriyet
Nore
Nıkhağ; Çiçek.
Nebzıy; Işın hüzmeleri.
Nabze
Neguf
Neguaş; Göz prensesi.
Nedax; Güzel göz.
Nemet
Nefab; Sıcak gözlü.
Nefset
Nefiset
Nefın; Işık.
Nefız; Küçük gözlü.
Neşan; Her şeyi görebilen keskin gözlü.
Neşxıpts'; Güler yüzlü.
Neşxho
Neşhxhunt'
Neş'uts'; Kara göz.
Nexun; Işık

Pan
Pene
Petezzi
Psine
Psinse
Pşaşemalef
Pakhe
Patse
Pse; Ruh/can
Psegube
Pseytuk
Psenef / Psene-xu: Gönlün ışığı.
Psedax; Güzel kalpli.
Psedaxe
Pseyşexu
Psefit; Özgür
Psetın; Nartların akıllı bilge ve güzel kızı Setenay'ın kızkardeşidir..
Ptselı
Ptseşh
Pçey
Pse'aş'u / Pse'af'ı; Tatlı gönüllü.
Psınef; Berrak su.
Puxhu; İstanbul, Çerkes kız örnek okulu müdüresi. İstiklal Mahkemesi’nde
Çerkesce okul açtığından dolayı yargılanır.
Pırıne
Pıjıne

Raşa : Abazaca kiz ismi
Rampes
Razıyet
Rebihat
Ridade :Kiev prensi Mistislav'a karşı mücadelede yaşamını yitiren Adığe kraliçesi.

Salihat
Samare
Sarey
Sasemef
Sasfij
Saşa
Savemaf
Seminey
Seteney : Mitolojik
Sihef
Sine : Gözüm
Sinef : İşığım
Sinejan
Sinem :Gözüm
Sinemis (Sinemyis) ; Gönüllere taht kuran.
Sirse
Sipse : Canım
Sudi
Surhay
Surxay
Sxercan
Sabihat
Sayhet
Sas
Sasbuk
Sase
Saide
Salimet
Sarime
Sarıy
Sawdet
Sine; Gözüm.
Sinef- Sinechu
Sinejan
Sim
Sipse
Sone
Sur
Suret; Çok güzel,
Suanet
Sırıf; Sarışın
Sırım
Sermawın
Setenay; ND güzelliğin, bilgeliğin sembolü olan ve kültür getiren kadın
motifi. Aynı zamanda güneşe hükmedebilen bir doğa tanrıçasıdır.
Setene
Sefyat
Sexu
Sexuran
Seimet

Şamges
Şamset
Şamiha
Şayza
Şure
Şenız
Şerizet
Şewlexhu
Şeimet
Şığotıj
Şağdet
Şaydet
Şamset
Şhığotıj
Şemiset
Şaş
Şet

Tameris :Yüceltilmiş
Tıga
Tıgeş
Tıshan
Tigapef
Tijan
Tijane
Tijin : Gümüş
Thatse
Tame; Omuz / Kanat
Taşın
Tezade
Txıne
Theğurum
Theğuts'ats'e
Txuy
Tığe
Tığeps; Güneş suyu.
Tığenebzıy; Güneş huzmesi.
Tıjınıps; Gümüş suyu.
Tırğotaw; Bosfor İmpara-torluğunu yenilgiye uğratan,ve ülkesinin sınırlarını
genişleterek her tarafta saydıran Meot kent devleti kraliçesi.
Tırexhum
Temare; Gürcüstan kraliçesi.
Tewjan
Tsats
Tsatsbuk
Tsatsune
Tsatsıf
Tsuts
Tsızağhu
Tsıraw
Tsıw
Tsıtsme
Tsıtsıw
Ts'ıw


Vase
Vunay
Vusas

Wes; Kar
Wesnef (Wesnexu)
Weseps; Kırağı
Weşade
Wıjhe
Wıses; yaprak sesleri
Wıtse
Wenye
Wes
Weseps

Xujpago
Xuske
Xhanıy
Xhımsad
Xharet
Xeşay

Yelmıs
Yelmısguaş
Yeneb
Yenep
Yeper
Yinbır

Zachiret
Zalı
Zaline
Zalihe
Zamir
Zamire
Zarime
Zane
Zanfira
Zare
Zaye
Zazu
Zegvaş
Zehfiran
Zemilen
Zercay
Zeril
Zerime
Zevaş
Zezerı
Zıfet
Zişan : BirCan
Zoye
Zul
Zulime
Zulih
Zulıjan
Zuliy
Zuz

.